همه ما می‌دانیم دوره‌های رونق اقتصادی، قدرت گیری‌های گردشگری و توسعه یک منطقه دوران خاصی دارد و حفظ و نگهداشت آن موضوع بسیار مهم و حیاتی است، بسیاری از پروژه‌های توسعه ای، گردشگری و فرآیندهای رشد و توسعه عمر کوتاهی دارند و زود با رقبای جدید جایگزین می‌شوند و یا به صورت موقتی می‌درخشند و بعد فراموش می‌شوند، اما برای اینکه یک جاذبه یا موضوع عمر طولانی تری داشته باشد، بجای فشار و فرآیند مقطعی و یکباره‌ای که معمولا تنها دولت‌ها آن را سرو سامان می‌دهند، در جوامع موفق بین‌المللی به دنبال پدیده‌ای به نام توسعه پایدار رفته‌اند تا این موضوع توسعه را برای همیشه و یکباره درست انجام دهند تا تبدیل به یک فرآیند توسعه‌ای دائمی گردد.
اصطلاح «توسعه پایدار» یا «پایا» در اوایل سال‌های دهه ۷۰ میلادی و از سوی برخی از اندیشمندان حوزه مطالعات اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته شد. تعاریف متعددی از صاحبان فكر و نظریه درباره این مقوله صورت گرفته است كه در ادامه با برخی از آنها آشنا می‌شویم.
توسعه پایدار فرآیندی است كه برای به‌دست آوردن پایداری در هر فعالیتی استفاده می‌شود که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد. توسعه پایدار در کنار رشد اقتصادی و توسعه بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، سعی در كسب توسعه مستمر، ورای توسعه اقتصادی دارد.توسعه پایدار عنصر سازمان دهنده‌ای است که موجب پایداری منابع تجدید ناپذیر و محدودی می‌شود که برای زندگی نسل آینده بر روی کره زمین ضروری هستند. توسعه پایدار راه حل‌هایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌‌دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده جلوگیری کند.
در كنار تعاریف ارائه شده‌ی فوق‌الذكر كه همگی به نوعی جنبه‌ای از جنبه‌های مختلف توسعه پایدار را به درستی ترسیم می‌كنند، مایكل تودارو، نویسنده شهیر كتاب «اقتصاد و توسعه» و از چهره‌های شناخته شده در عرصه اقتصاد بر این عقیده است كه: توسعه از نظر اندیشمندان علوم اقتصادی و اجتماعی، به‌معنای ارتقای مستمر كل جامعه و نظم اجتماعی به سوی زندگی بهتر یا انسانی‌تر است؛ اما توسعه‌اى كه نیازمندی‌های حاضر را بدون لطمه زدن به توانایى نسل‌هاى آتى در تأمین نیازهاى خود برآورده می‌سازد، توسعه پایدار نام دارد.
قدم اول این تحول پایدار را شاید بتوان در گردشگری پایدار جستجو نمود، مفهومی بزرگ که می‌تواند راهگشای بسیاری از مدل‌های توسعه باشد. مفهوم گردشگری پایدار ریشه در توسعه پایدار دارد و با توجه به این که توسعه پایدار در حقیقت رشد و پیشرفتی همه جانبه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی محسوب می‌شود و به دلیل نقشی که گردشگری می‌تواند در این زمینه‌ها، به خصوص در کشورهای در حال توسعه ایفا نماید، ضرورت توجه به گردشگری پایدار حائز اهمیت است. ظهور اندیشه توسعه پایدار با تأکید بیش‌تر بر افزایش نقش جامعه محلی و نگرش پایین به بالا در برنامه‌ریزی و مدیریت، حرکت به سمت توسعه گردشگری پایدار را تسهیل کرد. با توجه به نقش مهم جامعه محلی در رسیدن به توسعه پایدار گردشگری در جوامع در حال توسعه، نیاز به نگرش‌های نوین مشارکتی، دلیل برای شکل‌گیری گونه‌های جدیدی از گردشگری مانند گردشگری جامعه محور شد. بر اساس پژوهش‌ها، با توجه به ویژگی‌های گردشگری جامعه محور در توانمندسازی جامعه محلی، این نوع گردشگری می‌تواند به عنوان کاتالیزوری جهت دست‌یابی به توسعه پایدار گردشگری، به خصوص در کشورهای در حال توسعه، نقش غیر قابل انکاری ایفاء نماید.
در قوانین و ساختارهای توسعه پایدار در جوامع بین المللی رکن اصلی تحقق توسعه پایدار درگیر شدن جامعه محلی در این فرآیند توسعه است و اینکه آنها این موضوع را از خودشان بدانند. جامعه‌ی محلی در توسعه‌ی پایدار گردشگری نقش مهم و اساسی را ایفا می‌نماید از این‌رو، مشارکت جامعه‌ی محلی به مثابه یکی از ارکان توسعه پایدار در توسعه‌ی گردشگری ضروری است. مزیت توسعه پایدار گردشگری فعال شدن 11 صنعت و کسب و کار وابسته دیگر به این صنعت یعنی (فروشگاه‌های موادغذایی، فروشگاه‌های لباس، فروشگاه‌های سوغاتی و لوازم، تولیدکنندگان و بازرگانان پارچه و مصنوعات، توسعه شبکه خوراک و رستوران و شیرینی و کافه و قنادی، حمل و نقل، صنعت سرگرمی، صنایع دستی، هتل، متل و اقامتگاه) را در پی خواهد داشت و علاوه بر آن بر رونق سایر کسب و کارهای منطقه‌ای نیز اثر پر رنگی خواهد داشت.
در کنش پیاده‌سازی یک نظام گردشگری پایدار باید تمامی ذینفعان این موضوع هم مسیر و هم ایده شوند و همه به یک افق مشخص فکر نمایند تا بتوانند با هم، هم افزایی کنند. در پروژه‌های توسعه پایدار و تحول منطقه‌ای ارکان زیر به عنوان برنامه‌های توسعه‌ای برای یکپارچه‌سازی این هماهنگی تعریف می‌گردد:
- افق مشترک اقتصادی – توسعه ای
- نگاه و تعریف یکسان به توسعه پایدار
- همسویی اجتماعی برای برنامه توسعه پایدار
- برندسازی مقصد گردشگری و محل توسعه پایدار
- تعریف استراتژی‌ها و روال‌های یکسان برای فرآیندسازی توسعه
- نگاه به معضلات اصلی زیر ساخت‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی برای حل آن
- شفاف‌سازی فرصت‌های تجاری برای جذب سرمایه گذاران
- اتصال کسب وکارها و منافع آنها با یکدیگر
- برنامه‌های توسعه خوشه‌ای و گروهی
- برنامه‌های فرهنگی و هنری که درون جامعه‌ی محلی را به تصویر بکشد و حس و تعریفی از درون اجتماع اعلام کننده هویت آن باشد.
- همسو سازی منافع و شکل‌دهی زنجیره‌های ارزش برای رسیدن به منافع پایدار
برنامه‌های توسعه پایدار در تجارب جهانی برنامه‌های با مدیریت ارکان تصمیم‌ساز و تشکل‌های بخش خصوصی هستند که می‌توانند رشد را با منافع همه اعضای خود همسو‌سازی نمایند و در این فرآیند توسعه و رشد همه را نشانه‌گیری نمایند و منافع همه را تامین کنند.
برخی از سودمندترين اثرات گردشگری بر جامعه میزبان؛ شامل ايجاد اشتغال، تجديد حیات نواحی فقیر، بهبود زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه محلی و غیره می‌شود. در عین حال، گردشگری اثرات منفی زيان‌آوری را برای جامعه میزبان به همراه دارد. (میسون، ۱۳۸۷، 74) توسعه پايدار در هر مقصد گردشگری از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زيست‌محیطی مورد محک و ارزيابی قرار می‌گیرد. در ابتدا علايق زيست‌محیطی بیشترين توجه را جلب کرده بود اما امروزه هر سه بعد، از ارزش يکسانی برخوردار هستند. مديريت گردشگری پايدار در صورتی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که ارتباط اين سه بُعد به خوبی شناسايی شود.
توسعه پايدار نقطه ايده‌ال صنعت گردشگری و بسیاری صنايع ديگر در قرن بیست و يکم است. اين رويکرد از توسعه بر حفظ يکپارچگی و تنوع زيست‌محیطی، برآوردن نیازهای اساسی انسان، نگهداری منابع به منظور استفاده نسل‌های آتی و کاهش بی عدالتی تأکید دارد؛ بنابراين تأکید بر ديد بلندمدت و توازن بین افراد، در نسل حاضر و بین انسان‌ها و ساير ارگانیسم ها در اين نگرش وجود دارد.
جزیره زیبای کیش به عنوان یکی از سرمایه‌های خاص کشور ایران شناخته می‌شود و همراه با سه جزیره دیگر مرجانی جذاب در کنار خود یک موقعیت جذاب گردشگری را ایجاد نموده است و چون فرهنگی متفاوت و نوظهوری را در خود به عنوان یک مقصد خاص نوین در ایران ایجاد کرده است می‌تواند شرایط بسیار خاصی را داشته باشد. مزيت‌هاي نسبي فرهنگي منطقه آزاد كيش و توانايي آن در جذب گسترده گردشگران داخلي و خارجي نيازمند بررسي فرصت‌ها و تهديدهايي است كه در مسير توسعه پايدار منطقه قابل تصور است.
جزیره کیش به عنوان یکی از مهمترین مناطق گردشگری کشور، تحت تاثیر عوامل اقتصادی و فرهنگی گردشگری قرار دارد. جزیره کیش با ویژگی‌های جغرافیایی خاص خود که در زمینه توسعه جهانگردی منطقه‌ای و جهانی دارد، در میان همه جزایر ایرانی خلیج فارس تنها منطقه‌ای است که همه دوران‌ها مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است و خصوصا در نیم قرن اخیر سرمایه‌گذاری سنگینی برای توسعه و ارتقا آن صورت گرفته است. با مدیریت یکپارچه که در بخش دولتی وجود دارد (سازمان منطقه آزاد کیش بعنوان متولی امور کیش) برنامه‌های کلان و عمرانی بخش دولتی با رویکرد توسعه گردشگری فرهنگی و حفظ منافع متقابل جامعه میزبان و مهمان، بر مبنای اساسنامه سازمان منطقه آزاد کیش طرح ریزی و اجرا شده است. اما حفظ و نگهداشت کیش همواره در عصرهای متفاوت با برنامه ریزی و ساختاری بوده است که در دوره‌های موفق و جذابی را هم داشته است اما این مهم پایدار نبوده است و نوسانات زیادی را تجربه نموده است . اما حالا شاید زمان جدیدی باشد که بتوان کیش را یکبار دیگر اما به صورت پایدار توسط جامعه محلی و ذینفعان خود در بخش خصوصی باز تعریف نمود و اینبار برنامه آن را به صورت یک برنامه موفق دراز مدت با رویکرد توسعه پایدار تعریف نمود.
در همین رابطه به تازگی اقدامات ریشه‌ای و زیرساختی با عنوان طرح مرجان صورت پذیرفته است که با تمامی برنامه‌های تعریف شده قبلی متفاوت می‌باشد. در واقع طرح مرجان، برنامه‌ای برای توسعه پایدار و همه جانبه جزایر زیبای کیش و هندورابی است. برنامه‌ای که با مشارکت همه ذینفعان تالیف و اجرا می‌گردد. در این طرح صیانت و پایداری محیط زیست، ریل‌گذاری پیشرفت همه جانبه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، توسعه کارآفرینی، نوآوری، تاب‌آوری و پایداری جزیره در مسیر توسعه دارای اولویت است و مردم (کیشوندان) مجریان اصلی این طرح هستند.
توسعه مشارکت‌های مشارکت خصوصی، عمومی و خصوصی، خصوصی برای توسعه زنجیره ارزش اقتصاد گردشگری، اصلی‌ترین مأموریت طرح مرجان است. در این راستا و بر اساس مطالعات میدانی صورت پذیرفته (و در حال تکمیل)، با اولویت حلقه‌های مفقوده زنجیره ارزش در حال طراحی پروژه‌هایی هستیم که برای امروز و فردای کیش مفید باشند. مزیت دیگر این طرح این است که شورای راهبری طرح مرجان، متشکل از نمایندگان خبره و خوشنام بخش خصوصی و درگیری سازی همه ارکان اصلی و جوامع تصمیم‌ساز در کیش می‌باشد که مسئولیت سیاست‌گذاری و راهبری طرح را بر عهده دارند و همین درگیر شدن را شاید بتوان مزیت بزرگی برای پایدار شدن آن دانست. مساله اصلی پیاده‌سازی طرح‌ها و سیستم‌های جزیره شکل‌دهی کنسرسیوم‌ها از بخش خصوصی برای اجرای این پروژه های توسعه ای است. کنسرسیوم‌های طرح مرجان، با هدف توسعه و رونق پایدار اقتصادی، ایجاد و توسعه‌ی زنجیره‌ی ارزش گردشگری پایدار و توسعه‌ی سرمایه‌گذاری‌های سبز، با مشارکت شرکت‌ها، نهادهای علمی، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان دوست‌دار جزیره کیش، در حال تأسیس است.
کیش یک شاهراه ارتباطی بین ایران و سایر کشورها می‌باشد که اگر درست از ظرفیت‌های آن استفاده شود اقتصاد کشور شکوفا می‌گردد. به دلیل رشد اقتصادی کیش، در سال‌های اخیر شاهد افزایش رفاه و آسایش عمومی در این مکان بوده‌ایم که همین امر آن را محبوب‌تر از گذشته می‌کند. امیدواریم برنامه گردشگری کیش با وجود نگاه طرحی مانند مرجان به سمت توسعه پایدار و رشد دائمی حرکت نماید و منافع زیادی را برای کیشوندان و گردشگران و جامعه محلی و اقتصاد کشور ایجاد نماید.